5271 Sayılı CEZA MUHAKEMELERİ KANUNU
Eşya veya kazancın muhafaza altına alınması ve bunlara elkonulması
Madde 123 –
(1) İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.
(2) Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.
Uygulamada kolluk kuvvetlerinin en çok karıştırdığı hususlardan birisi budur. Cumhuriyet savcısının muhafaza altına alma talimatı üzerine şahıs eşyayı rızası ile veriyorsa, bunun adı muhafaza altına almadır. Eğer şahıs eşyayı rızası ile vermiyorsa, eşya zorla şahıstan alınır ve bunun adı el koyma olur.SUÇ EŞYASI YÖNETMELİĞİ
Suç eşyasının muhafaza altına alınması ve elkonulması
MADDE 5 – (1) İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır. Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.
(2) Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile elkoyma işlemini yapan kolluk görevlilerince, suç eşyasına elkonulduğuna dair bir tutanak düzenlenir.
(3) Elkoyma tutanağına; elkonulan eşyanın cinsi, miktarı, üzerindeki işaret, yazı ve numaraları, tür, marka, model ve ölçü gibi benzerlerinden ayırt etmeye elverişli bütün nitelikleri, takdir ettirilen değeri, hangi suçtan dolayı kimden, nereden ve ne suretle alınmış olduğu, soruşturma evrakı numarası, hazır olan mağdur, suçtan zarar gören, şüpheli veya sanık ile bunların vekil ya da müdafiinin, bilirkişi ve tanıklar ile huzurda bulunan diğer kişilerin ve elkoyma işlemini yapan kolluk görevlilerinin açık kimlikleri, işlemin yeri, tarihi ve saati yazılır; ilgililerin imzası, imza bilmeyenlerin parmak izi alınır; okuma ve yazma bilen şahısların ad, soyadı ve adresleri kendi el yazıları ile yazdırılır, bu şekilde düzenlenen tutanak, soruşturma evrakına eklenir.
(4) Elkonulan eşya, fiziksel özelliklerine uygun şekilde tasnifi yapılarak naylon torba, bez torba, zarf, şişe, kavanoz veya madeni kutu gibi temiz bir yere yerleştirilir, ambalaj içine konulur ve dikişsiz ya da içten makine dikişli torba, yekpare bez, sandık, zarf veya kutulara yerleştirilir. Bu şekilde ambalajlandıktan sonra, ambalajın ebadına, delillerin mahiyetine göre, tel, sicim, ip veya uygun görülen benzerleri ile bağlanıp açıldığında yeniden kullanılamayacak derecede bozulan ve açıldığı belli olan mühür bandı, kurşun veya mum ile mühürlenir; ayrıca, suç eşyasına bağlanan etiket üzerine eşyanın cinsi, miktarı, kimden alındığı ve soruşturma evrakının numarası yazılmak suretiyle Cumhuriyet başsavcılığına tevdi edilir.
(5) Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar. Elkonulan eşyanın bu süre içerisinde muhafazası için gerekli tedbirler, Cumhuriyet başsavcılığınca alınır.
(6) Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura Cumhuriyet başsavcılığınca gecikmeksizin bildirilir.
(7) Elkonulan eşyanın teslim alınmasına dair işlemler Cumhuriyet savcısının talimatı doğrultusunda emanet memurunca yerine getirilir. Bulunmadığı takdirde Cumhuriyet başsavcılığınca görevlendirilecek personel tarafından tutanakla teslim alınarak en kısa zamanda emanet bürosuna teslim edilir.
(8) Elkoyma tutanağındaki bilgilerin doğruluğundan tereddüt edilir ise teslim alan görevli veya emanet memuru eşyayı getiren ile birlikte suç eşyasına ve delil özelliğine zarar vermeyecek şekilde mührü sökerek veya ambalajı açarak eşyayı inceleyip, bu hususu tutanakla tespit edip, mutabakat sağlandıktan sonra yeniden mühürler.
(9) Zilyetliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse, hâkimden her zaman elkoymanın kaldırılması konusunda bir karar verilmesini isteyebilir.
(10) Cumhuriyet savcıları tarafından bizzat yapılan soruşturma kapsamında elkoyma işlemi gerçekleştirildiğinde veya kovuşturma aşamasında tevdi edilen suç eşyası bakımından da yukarıdaki işlemler aynen yerine getirilir.
İkisinin arasındaki fark çok önemlidir. Muhafaza altına alma tutanağı tanzim edilirken eşyanın sahibinin rızası ile teslim alındığı ve muhafaza altına alındığı belirtilir ve altına eşya sahibinin imzası mutlaka alınır. Aksi halde şahıs tutanağı ilerde inkar ederse, yani rızasıyla değil de zorla alındığını iddia ederse, tutanakta imzası olmadığı için o delil geçerli sayılmaz. Çünkü tutanağın altında imzası yoktur. Bu nedenle muhafaza altına alma tutanağında mutlaka eşya sahibinin imzası bulunmalıdır. Eşya muhafaza altına alınmış ise, artık bunun hakim onayına sunulmasına da gerek yoktur. O yüzden bu durumda kolluğun 24 saat içinde evrakı ve eşyayı savcılığa getirme zorunluluğu yoktur.
El koyma ise farklı olup, eşyanın sahibinin rızası olmadan muhafazaya alınmasını ifade eder. Sahibinin rızası olmadığı için tutulacak tutanağın adı “el koyma” tutanağıdır. Bu tutanakta sahibinin imzasına gerek yoktur. Ancak bu işlem için savcılığın gecikmesinde sakınca bulunan hal nedeniyle karar vermiş olması gerekir. Verilen bu karar üzerine gerçekleştirilen el koyma işlemi savcılık tarafından el koyma anından itibaren 24 saat içinde hakim onayına sunulması gerektiğinden, kolluğun bu evrakı ve eşyaları en kısa sürede savcılığa ulaştırması gerekir.